Vliegende auto: wat is het en welke wet- en regelgeving is van toepassing?
Februari 2022
De eerste vliegende auto[1] is ontworpen door de Amerikaan Glenn Curtiss in 1917. Het toestel kwam tijdens het testen wel van de grond, maar echt vliegen deed het nooit. De komende tijd zal dat gaan veranderen. Sinds een aantal jaar zijn verschillende partijen bezig met de ontwikkeling van vliegende auto’s. Inmiddels bestaan er meerdere modellen[2] die probleemloos kunnen stijgen en landen. Beoogd wordt dat vanaf dit jaar vliegende auto’s als luchttaxi’s zullen worden ingezet in de Spaanse steden Barcelona en Santiago de Compostela.[3] Naar verwachting zullen vliegende auto’s spoedig ook op de Nederlandse wegen en in het Nederlandse luchtruim te zien zijn.[4] In dit artikel lichten we kort toe wat er wordt verstaan onder een vliegende auto en zullen we de wetgeving die van toepassing is op het vervoer met vliegende auto’s uiteenzetten.[5]
Wat is een vliegende auto?
Met een vliegende auto wordt bedoeld een gewone auto die over de openbare weg mag rijden, maar daarnaast ook kan opstijgen, vliegen en landen net als een vliegtuig, of beter gezegd een helikopter.[6] In Nederland is de Nederlandse PAL-V op komst. PAL-V staat voor Personal Air and Land Vehicle en is een tweepersoonsauto en een gyrokopter in één. Om hierin te mogen rijden en te vliegen, is het vereist dat de bestuurder in bezit is van zowel een rijbewijs, als een vliegbrevet.[7] De transformatie van auto naar gyrokopter kost zo’n 5-10 minuten en om te kunnen vliegen is mogelijk een startbaan nodig.[8]
Als de PAL-V wordt ingezet als luchttaxi spreken we van een overeenkomst van personenvervoer in de zin van het Burgerlijk Wetboek (BW) Boek 8. Echter, het is in de huidige wet- en regelgeving onduidelijk of een vliegende auto kwalificeert als auto, vliegtuig of een ander soort vervoersmiddel. De huidige regelgeving biedt op dit vlak ruimte voor invulling. Enerzijds zou een vliegende auto kunnen kwalificeren als een auto (wegvervoer) en anderzijds zou het kunnen kwalificeren als een vliegtuig (luchtvaartuig). In beide gevallen moet de vliegende auto voldoen aan zowel weg- als luchtcertificering. In dit artikel zullen we de focus leggen op de definities van het voertuig (voor vervoer over de weg), de overeenkomst van gecombineerd vervoer van personen, de overeenkomst van personenvervoer over de weg en de overeenkomst van personenvervoer door de lucht.
Wegvervoer: voertuig
Anders dan de definitie van luchtvaarttuig is in de wet geen definitie van het voertuig voor vervoer over de weg opgenomen. In artikel 8:1080 lid 1 BW wordt echter wel de mogelijkheid opengehouden om afdeling 8.13.3 BW over de overeenkomst van personenvervoer over de weg van toepassing te laten zijn op dit soort bijzondere voertuigen zoals vliegende auto’s:
“1. Bij algemene maatregel van bestuur kunnen zaken, die geen voertuigen zijn, voor de toepassing van bepalingen van deze titel als voertuig worden aangewezen, dan wel bepalingen van deze titel niet van toepassing worden verklaard op zaken, die voertuigen zijn.”
De reden dat het voertuig niet in de wet wordt gedefinieerd is dat technische ontwikkelingen er namelijk toe kunnen leiden dat zich vervoer met een verkeersmiddel zal voordoen, waarvan het twijfelachtig is of dit als voertuig moet worden aangemerkt.[9] De wetgever heeft hier ruimte gelaten om eventueel nog te ontwikkelen voertuigen onder te brengen. Uit de literatuur blijkt wel dat onder voertuigen voor het wegvervoer voertuigen zoals een taxi, (particuliere) auto, motor, scooter, (brom)fiets en een touringcar vallen.[10] Deze voertuigen hebben allemaal één overeenkomst: zij mogen allemaal op de weg rijden.
Anders dan een personenauto die vier of meer wielen heeft, heeft de PAL-V drie wielen. In de Regeling tot uitvoering de hoofdstukken III en VI van de Wegenverkeerswet 1994 (Regeling voertuigen) wordt hier een verschil tussen gemaakt. Dat heeft te maken met de eisen waaraan een dergelijk voertuig moet voldoen om te kwalificeren als, bijvoorbeeld, een personenauto. Voor de definitie voertuig onder Boek 8 BW (wegvervoer) maken we geen onderscheid met betrekking tot het aantal wielen. Het kan namelijk zo zijn dat er een ander model van een vliegende auto op de markt komt dat wél vier wielen heeft. Van belang is dat een vliegende auto over de weg kan rijden, wordt aangedreven door een motor en gebruikt zal worden voor het vervoer van personen. Betoogd kan worden dat derhalve onder het niet omschreven begrip van voertuig in Boek 8 BW ook een vliegende auto zou kunnen vallen.
Luchtvervoer: luchtvaarttuig
De wet zet wel de definitie van een luchtvaarttuig uiteen in artikel 8:3a lid 1 BW:[11]
“1. In dit wetboek worden onder luchtvaarttuigen verstaan toestellen die in de dampkring kunnen worden gehouden ten gevolgen van krachten die de lucht daarop uitoefent, met uitzondering van toestellen die blijkend hun constructie bestemd zijn zich te verplaatsen op een luchtkussen, dat wordt in standgehouden tussen het toestel en het oppervlak der aarde.”
Een gyrokopter, zoals de PAL-V, is een gemotoriseerd luchtvaartuig met rotorbladen, zwaarder dan lucht, dat hoofdzakelijk in de lucht kan worden gehouden door aerodynamische reactiekrachten op zijn rotorbladen. De rotorbladen worden niet door de motor aangedreven; de voortstuwing wordt, net als bij een gyrokopter, geleverd door de propeller boven- en/of achterop het toestel.[12] De Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO) definieert een helikoptervliegtuig, waaronder ook een gyrokopter valt, als tijdens de vlucht ondersteund door de reacties van de lucht op een of meer rotoren. Wanneer de PAL-V van auto naar een gyrokopter transformeert zal het in de dampkring worden gehouden ten gevolge van de aerodynamische reactiekrachten die de lucht op zijn rotorbladen uitoefent. De vliegende auto, specifiek de modellen die van een auto naar een gyrokopter kunnen transformeren, voldoet daarmee aan de wettelijke eisen van een luchtvaarttuig. Echter, de naam zegt het al, we kunnen er niet omheen dat het ook kan kwalificeren als een voertuig voor het wegvervoer.
Mijns inziens biedt de wet meer ruimte wat betreft de definitie van een luchtvaarttuig dan de definitie van een voertuig. De omschrijving van het begrip luchtvaarttuig is namelijk vrij ruim. Zo vallen bijvoorbeeld het watervliegtuig, de luchtballon, een door een motorboot voorgetrokken parachute en een gemotoriseerd zeilvliegtuig ook onder de definitie van luchtvaarttuig. Met andere woorden, een vliegende auto valt (ondanks het woord auto) onder de definitie van luchtvaartuig van artikel 8:3a lid 1 BW. Maar net zo als bij het wegvervoer biedt de wet in artikel 8:3a lid 3 BW de mogelijkheid om in een algemene maatregel van bestuur te bepalen dat een vliegende auto pas een luchtvaartuig is of wordt op het moment dat deze auto een gyrokopter is.
Dus net als bij wegvervoer heeft de wetgever ook hier rekening gehouden met ontwikkelingen die zich in de praktijk kunnen voordoen. De wetgever kan ervoor kiezen een vliegende auto als auto te laten vallen onder wegvervoer en als gyrokopter onder het luchtvervoer. Dat zal dan in een nieuw op te stellen algemene maatregelen van bestuur moeten worden vastgelegd.
De overeenkomst van gecombineerd vervoer van personen
Indien vliegende auto’s ingezet zullen worden als luchttaxi’s, zoals dat in Spanje het geval zal zijn, zullen de passagiers die aan boord stappen van de luchttaxi een overeenkomst van personenvervoer aangaan met de vervoerder van de luchttaxi.[13]
Volgens artikel 8:80 lid 1 BW is een overeenkomst van personenvervoer een overeenkomst waarbij de ene partij (de vervoerder) zich tegenover zich tegenover de andere partij verbindt een of meer personen (reizigers) te vervoeren. We hebben gezien dat de vliegende auto over de weg zal kunnen rijden maar ook in de lucht te zien zal zijn. In dat geval komen we uit bij de overeenkomst van gecombineerd vervoer van personen. De definitie hiervan is te vinden in artikel 8:120 BW:
“De overeenkomst van gecombineerd vervoer van personen is de overeenkomst van personenvervoer, waarbij de vervoerder (gecombineerd vervoerder) zich bij een en dezelfde overeenkomst verbindt dat het vervoer deels over zee, over binnenwateren, over de weg, over spoorwegen, door de lucht dan wel door middel van enige andere vervoerstechniek zal geschieden.”
Artikel 8:121 BW verduidelijkt dat bij een overeenkomst van gecombineerd vervoer van personen voor ieder deel van het vervoer de op dat deel toepasselijke rechtsregels gelden. Dit wordt ook wel het network- of kameleon-systeem genoemd.[14] Dit systeem houdt in dat de aansprakelijkheid van de vervoerder verschiet van kleur per deel van het vervoer. Dat de personen aan boord niet van vervoersmiddel wisselen doet hier niets aan af. Afdeling 8.13.3 BW regelt de overeenkomst van personenvervoer over de weg en afdeling 8.16.3 BW regelt de overeenkomst van personenvervoer door de lucht. Dat betekent dat de regels voor het wegvervoer gelden wanneer de passagier zich op het weggedeelte bevindt en dat de regels voor het luchtvervoer gelden wanneer het vervoer door de lucht begint respectievelijk eindigt, in feite wanneer de auto tot gyrokopter is getransformeerd.
Wanneer de passagier letsel oploopt tijdens het vervoer over de weg is het aansprakelijkheidsregime voor het wegvervoer van toepassing. De aansprakelijkheid van de wegvervoerder is beperkt tot een bedrag van € 1.000.000.[15] Indien het letsel ontstaat tijdens het vervoer door de lucht is het veel strengere aansprakelijkheidsregime voor het luchtvervoer van toepassing.[16] Bij risicoaansprakelijkheid is de limiet circa € 160.000 euro en bij schuldaansprakelijkheid is de luchtvervoerder onbeperkt aansprakelijk. Wat betreft de verjaringstermijn ter zake van aan een passagier opgekomen letsel is de termijn voor het wegvervoer drie jaren (artikel 8:1751 lid 1 BW) en voor het luchtvervoer geldt een vervaltermijn van twee jaar (artikel 8:1835 BW).
Samenvattend
Wat betreft een wettelijke definitie van de vliegende auto in Boek 8 BW is het aan te bevelen om uit hoofde van artikelen 8:1080 lid 1 respectievelijk 8:3a lid 3 BW in een algemene maatregel van bestuur te bepalen dat de vliegende auto een voertuig voor vervoer over de weg is tot het moment waarop dit voertuig een luchtvaartuig is of wordt.
Wat betreft de overeenkomst van gecombineerd vervoer van personen over de weg en door de lucht biedt het huidige Boek 8 BW in de artikelen 8:120 en 121 BW een afdoende regeling. Immers, ontstaat dood, letsel of schade op het weggedeelte dan zijn de regels van het personenvervoer over de weg, afdeling 8.13.3 BW, van toepassing. Ontstaat er dood, letsel of schade tijdens het luchtvervoer, dan zijn de bepalingen van afdeling 8.16.3 BW, de overeenkomst van personenvervoer door de lucht, van toepassing.
Wat betreft Boek 8 BW kunnen (lucht-)taxi’s dus, na een kleine aanpassing in een algemene maatregel van bestuur, gerust gaan vliegen.
Voor meer informatie over dit onderwerp kunt u contact opnemen met Afsoun Daoudi (daoudi@vantraa.nl).
* * *
[1] Ook wel aangeduid als “roadable aircraft” en “flying car” door B.I. Scott, ‘Roadable Aircraft: An Analysis of the Current Legal Enviroment’, Air & Space Law 40, no. 3 (2015): 255-270, p. 259.
[2] Waaronder de AeroMobil, de Terrafugia TF-X en de Nederlandse Pal-V.
[3] https://www.nu.nl/tech/6088936/vliegende-taxis-vanaf-2022-de-lucht-in-bij-spaanse-steden.html#:~:text=In%20de%20Spaanse%20steden%20Barcelona,het%20Europese%20onderzoeksprogramma%20Horizon%202020.
[4] https://www.rtlnieuws.nl/economie/business/artikel/5232945/vliegende-auto-nederlands-bedrijf-pal-v-goedkeuring#:~:text=Inmiddels%20heeft%20de%20PAL%2DV,worden%20de%20eerste%20wagens%20uitgeleverd.
[5] In dit artikel wordt uitgegaan van goederen- en/of personenvervoer waarbij een vervoerovereenkomst is gesloten.
[6] https://autorai.nl/de-vliegende-auto-de-a4-file-vermijden-door-de-lucht-in-te-gaan/.
[7] In geval van de Nederlandse Pal-V zal dat een autogirovliegbrevet zijn.
[8] Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Drones in het personen- en goederenvervoer, Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM), p. 28. Afhankelijk van de kwalificatie van de vliegende auto, kunnen er ontheffingen gelden wat betreft het landen en opstijgen van en buiten een landingsbaan.
[9] Art. 8:1080 lid 1, TS II onder 1, Parl Gesch. Boek 8, p. 1021.
[10] M.H. Claringbould, ‘De overeenkomst van personenvervoer, het aansprakelijkheidsregime en de limieten’, NTHR 2021-1, p. 2.
[11] Dit artikel is ontleed aan artikel 1 sub b van de Luchtvaartwet (1958), dat op zijn beurt overeenstemt met Annex 6 bij het verdrag van Chicago van 7 december 1944.
[12] https://www.ilent.nl/onderwerpen/luchtsporters-general-aviation/lichte-gyrokopters.
[13] M.H. Claringbould, ‘De overeenkomst van personenvervoer’, Verkeersrecht 2022-1, par. 3.
[14] Lankhorst T&C BW, art. 8:121 BW, aant. 1.
[15] M.H. Claringbould, Verkeersrecht 2022-1, par. 8.1 en 11.5.
[16] M.H. Claringbould, Verkeersrecht 2022-1, par. 11.7.
