Aansprakelijkheid voor onrechtmatig beslag - een groot risico?

Juli 2020

Beslag - een relatief eenvoudig, vaak effectief middel

Vanaf het moment dat de deurwaarder beslag heeft gelegd mag de beslagene niet meer over het beslagen goed beschikken. Zo kunnen van een beslagen banksaldo geen betalingen meer worden gedaan. En een ‘aan de ketting gelegd’ schip mag niet zonder toestemming van de beslaglegger vertrekken. De impact van een beslag kan dan ook groot zijn.

In Nederland is het betrekkelijk eenvoudig om beslag te leggen. Enkele uitzonderingen daargelaten kan een crediteur in principe beslag leggen op alle vermogensbestanddelen van zijn debiteur na verkregen verlof van de voorzieningenrechter. Bij het conservatoir verhaalsbeslag gaat erom dat de beslaglegger aannemelijk kan maken dat hij een vordering heeft waarvoor hij zekerheid wenst te verkrijgen. Het is niet nodig dat er al een vonnis is waarin zijn vordering is toegewezen.
In het verzoek aan de rechter om beslagverlof te verlenen moet de vordering uiteengezet worden met een toelichting en onderbouwing. De beslissing op het verzoek om beslagverlof is doorgaans ex parte, dat wil zeggen zonder dat de rechter de beslagdebiteur op het verzoek om toestemming voor beslag hoort. De rechter hecht er dan ook aan deugdelijk en voldoende voorgelicht te worden.
Doorgaans hoeft de beslaglegger in Nederland, anders dan bijvoorbeeld in Duitsland of Spanje, geen tegenzekerheid te stellen om beslag te mogen leggen.

Niet zelden zal de partij op wiens goederen beslag is gelegd vrij snel actie nemen. Hij kan direct tot betaling overgaan of vervangende zekerheid stellen, maar bijvoorbeeld ook bereid zijn afspraken te maken over een betalingsregeling. Beslag is dan ook een relatief eenvoudig, sterk pressiemiddel.

Onrechtmatig beslag – de toets

Toch is er in de praktijk vaak terughoudendheid bij het inzetten van een beslag. Angst voor aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door onrechtmatig beslag speelt daarbij vaak een grote rol. De vraag is of dat terecht is.
De keerzijde van het feit dat de voorzieningenrechter relatief snel beslagverlof verleent is dat de beslaglegger aansprakelijk is voor schade veroorzaakt door een onrechtmatig gelegd beslag.
Uit rechtspraak van de Hoge Raad volgt dat een beslag onrechtmatig is gelegd en de beslaglegger aansprakelijk is voor de gevolgen daarvan, als de rechter de vordering waarvoor beslag is gelegd ten gronde afwijst. Van zo’n afwijzing is bijvoorbeeld sprake als de rechter een vordering van een ladingbelanghebbende voor een ladingschade op een vervoerder afwijst, omdat de vervoerder niet aansprakelijk is, bijvoorbeeld omdat hij zich kan beroepen op een exoneratie. Als de ladingbelanghebbende voor die vordering beslag heeft gelegd, dan is deze aansprakelijk voor de door de vervoerder als gevolg van het beslag geleden schade. Dat geldt ook als de beslaglegger op goede gronden dacht een vordering te hebben.

Bij gedeeltelijke afwijzing van de vordering is er pas aansprakelijkheid als de beslaglegger misbruik van recht heeft gemaakt. Dat wil zeggen, als het beslag alleen is gelegd om een ander te schaden of het gelegde beslag onevenredig is gelet op het belang bij het beslag enerzijds en het belang van de beslagene anderzijds. In alle gevallen zijn de specifieke omstandigheden relevant.  
De Rechtbank Rotterdam heeft geoordeeld dat het inzetten van een beslag als pressiemiddel in principe mag. Dat leidt dan ook niet meteen tot aansprakelijkheid.

Risico van aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door onrechtmatig beslag

Kort samengevat: beslag gelegd met betrekking tot een “sterke” vordering is niet al te risicovol. Beslag voor “zwakkere” vorderingen is riskanter, want kan eerder leiden tot aansprakelijkheid van de beslaglegger. Maar ook dan is van belang dat aansprakelijkheid niet direct betekent dat er betaald moet worden.
Om te beginnen zal de aansprakelijkheid moeten worden vastgesteld. Als de beslaglegger zijn vordering niet doorzet moet de beslagene zelf een procedure aanhangig maken om de onrechtmatigheid van het beslag te laten vaststellen. Deze zal daartoe niet steeds overgaan. Als partijen een schikking bereiken, kan daarin (eventuele) door het beslag veroorzaakte schade worden meegenomen en/of uitgesloten.
Bovendien zal de beslagene voor een geslaagde vordering moeten aantonen dat hij schade heeft geleden als gevolg van het beslag. Niet ieder beslag leidt tot schade, laat staan substantiële schade.
Als verzekeraars van de beslagene een garantie stellen om het beslag eraf te krijgen, betekent dit meestal dat de beslagene dus geen (noemenswaardige) schade heeft geleden. Datzelfde geldt bij beslag op onroerend goed dat niet net verkocht moest worden. De beslaglegger kan een beslag ook snel en zonder al te veel formaliteiten opheffen. Als dus blijkt dat een beslagene geen zekerheid wil stellen, maar het beslag wel schade toebrengt, kan het beslag worden opgeheven om schade te voorkomen of te beperken.  

Verschillend risico in theorie en praktijk

In theorie is het risico op aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door onrechtmatig beslag reëel. In de praktijk blijkt het niet eenvoudig voor een beslagene om schade veroorzaakt door een onrechtmatig beslag op de beslaglegger te verhalen, althans blijkt die beslagene niet snel schade te lijden door een dergelijk beslag. In zijn begin van dit jaar verdedigde proefschrift over “Aansprakelijkheid na ten onrechte gelegd conservatoir beslag” geeft Molkenboer aan dat van een evenwichtig systeem zijns inziens geen sprake is. Hij meent dat de positie van de beslaglegger te sterk is, ook omdat van aansprakelijkheid niet snel sprake is.
Kortom, het is verstandig om het risico van onrechtmatig beslag mee te nemen in de afweging om al dan niet tot beslaglegging over te gaan. Het zou echter niet steeds bij voorbaat een show stopper moeten zijn. Zeker niet als de onderstaande tips in acht worden genomen.

Tips om het risico te beperken

1. Beoordeel of de vordering sterk is;
2. Bij minder sterke vorderingen: onderzoek of er op andere wijze druk gezet kan worden dan door middel van een beslag;
3. Ga vooraf na of het beslag naar verwachting aanzienlijke schade zal toebrengen en onderzoek mogelijkheden tot beperking daarvan;
4. Laat een beslag niet zomaar liggen. Bekijk van moment tot moment of het beslag moet worden opgeheven.