Aanpak fraude in de biologische sector; over het kind en het badwater

April 2020

Afgelopen jaar is het aantal biologische bedrijven in Nederland met 3.9% gegroeid naar 5.241 biologische bedrijven.[1] Met de groeiende vraag van de consument naar biologische producten[2] en de hogere prijs die de consument bereid is daarvoor te betalen, vinden sommige bedrijven het aantrekkelijk om conventionele producten als “biologisch” te verhandelen. Dat mag niet, want het gebruik van “biologisch” is wettelijk beschermd. Dit misbruik wordt in de volksmond “fraude” genoemd. Het bestuur van de Stichting Skal Biocontrole is het bestuursorgaan dat is belast met de handhaving van dergelijke “fraude” in Nederland. Zij moet handhaven conform de Europese en nationale regels. Deze regels zijn sinds kort strenger geworden met de invoering van de zogenoemde “Ukraine Guidelines” voor de import van biologische producten van buiten de EU. De keerzijde van deze strenge aanpak blijft echter onderbelicht. Je kunt je zelfs de vraag stellen of we met de strenge aanpak het kind niet met het badwater weggooien.

Biologische kwaliteit
Een product is biologisch als het direct of indirect afkomstig is van de biologische productie. Dit is een productiewijze waarbij het gebruik van productiemethoden in alle stadia van de productie, bereiding en distributie in overeenstemming is met Verordening 834/2007 inzake de biologische productie en de etikettering van biologische producten. Als meer dan 95% van de ingrediënten van het product afkomstig is van de biologische productie mag op het product het bekende etiket en de benaming “biologisch” worden gebezigd.

“De biologische productie is een alomvattend systeem van landbouwbeheer en levensmiddelenproductie waarbij de beste praktijken op milieugebied worden gecombineerd met een hoog niveau van biodiversiteit, de instandhouding van natuurlijke hulpbronnen, de toepassing van strenge normen op het gebied van dierenwelzijn en een productie die is afgestemd op de voorkeur van bepaalde consumenten voor producten die worden vervaardigd met natuurlijke stoffen en procedés.”^[3]

Zoals gezegd is het dus belangrijk dat in alle „stadia van de productie, bereiding en distributie” wordt voldaan aan de eisen die daaraan worden gesteld. Dat betekent: in alle stadia, vanaf de primaire productie van een biologisch product tot en met de opslag, de verwerking, het vervoer, de verkoop of de levering daarvan aan de eindverbruiker en, in voorkomend geval etikettering, reclame, invoer, uitvoer en onderaanneming. Veel (bulk)ingrediënten van levensmiddelen – denk aan cacao, koffie, mais en graan - komen echter niet uit Nederland of uit andere Europese lidstaten, maar uit zogenoemde derde landen. Ofwel, omdat we de ingrediënten hier helemaal niet kunnen verbouwen, ofwel omdat de schaalvoordelen van grootschalige landbouw het aantrekkelijker maken om de (bulk)ingrediënten te importeren. Er zijn extra regels om ook van de geïmporteerde biologische producten en ingrediënten de biologische kwaliteit te kunnen waarborgen. Met name Verordening 1235/2008 van de Commissie van 8 december 2008 houdende bepalingen voor de invoer van biologische producten uit derde landen speelt hierbij een grote rol.

Fraude in de biologische sector
Sinds RTL in mei 2019 op haar website[4] bekend maakte dat honderden producten onterecht worden verkocht als biologisch, staat dit onderwerp in de belangstelling. De publicatie leidde tot ophef in verschillende media en een pittige reactie van de toezichthouder Stichting Skal Biocontrole[5]. Kamervragen[6] en een reactie van Minister Schouten op het onderzoek[7] volgden. Maar er waren ook geluiden te horen dat de toezichthouder juist te streng zou zijn.[8] Met een pennenstrijd tussen RTL[9], de politiek[10] en de branche[11] tot gevolg.

Overtreding van de hiervoor genoemde wet- en regelgeving kan leiden tot oplegging van bepaalde herstelmaatregelen, maar alleen als Skal zeker is van een overtreding.

Op grond van artikel 91 van Vo 889/2008 moet Skal – als ze een gegrond vermoeden heeft - dat een marktdeelnemer van plan is een product in de handel te brengen dat niet in overeenstemming is met de voorschriften voor de biologische productie maar wel is voorzien van een verwĳzing naar de biologische productiemethode, kunnen beslissen dat de marktdeelnemer het product gedurende een door hen vastgestelde periode niet met deze verwĳzing in de handel mag brengen (blokkeren). Deze beslissing wordt, indien er Skal er zeker van is dat het product niet aan de voorschriften voor de biologische productie voldoet, aangevuld met de verplichting om elke verwĳzing naar de biologische productiemethode van dat product te verwĳderen (decertificeren). Indien het vermoeden tijdens de hierboven bedoelde periode niet wordt bevestigd, moet de in de eerste alinea bedoelde beslissing om te blokkeren uiterlijk bij het verstrijken van die periode worden ingetrokken.

Overtreding kan overigens ook leiden tot een economisch delict.[12] In de volksmond wordt een dergelijke overtreding “fraude” genoemd omdat de zaken anders worden voorgedaan dan dat ze in werkelijkheid zijn[13]. Belangrijk is wel te onthouden dat “fraude” met biologische producten niks te maken heeft met voedselveiligheid; een consument krijgt slechts een andere kwaliteit dan waar hij voor betaalt.

Strenge aanpak vanuit EU en Skal
Ook op internationaal gebied is fraude in de biologische sector gesignaleerd[14], wat weer heeft geleid tot strengere Europese regels; in het bijzonder de zogenoemde “Ukraine Guidelines”.[15] Jaarlijks analyseert de Europese Commissie de onregelmatigheden bij importen uit diverse landen. Op basis van deze analyse worden eventueel aanvullende controles geëist via zogenoemde guidelines. Deze schrijven voor dat dan alle partijen biologische producten (die uit de betreffende landen worden geïmporteerd en aan bepaalde voorwaarden voldoen), moeten worden bemonsterd. Eind 2019 heeft de Europese Commissie besloten de Ukraine Guidelines ook in 2020 voort te zetten voor specifieke importen uit Oekraïne, Kazakstan, Moldavië en de Russische Federatie en China. Ook is er een nieuwe werkwijze van Skal gekomen. Deze guidelines zijn van toepassing op o.a. “cereals, products for milling industry, oil and oleaginous fruits, grains, seeds”. Een vermoeden van een onregelmatigheid is dan niet meer nodig voor Skal om een partij te blokkeren en aan nader onderzoek te onderwerpen. En pas als bewezen is dat het product voldoet, wordt het vrijgegeven voor de Europese markt.

Het melden van een import gebeurt per biologische partij/product, dus niet met meerdere producten tegelijkertijd. Er kunnen alleen meldingen gedaan worden met Certificaat voor Invoer (COI) die getekend is door de “issuing body”. Aanmelden van partijen gaat via Mijn.Skal.nl. De bemonstering wordt pas ingepland als alle informatie juist en volledig is ingevuld via Mijn.Skal.nl. Voor ieder COI (certificaat van invoer) wordt dan minimaal 1 monster genomen. Uitslagen van analyses kun je rechtstreeks naar import@skal.nl sturen. Kosten worden maandelijks gefactureerd door Skal. Bron: website www.skal.nl.

Strenge aanpak kent een keerzijde
De hiervoor genoemde strenge aanpak heeft echter ook negatieve gevolgen voor de biologische sector. Doordat elke geïmporteerde biologische partij moet worden getest, nemen de kosten van import toe. Daarnaast moet niet worden onderschat wat de kosten zijn van het blokkeren van partijen; in warehouses of in schepen. Geblokkeerde partijen worden immers vaak niet gelost en/of ingeklaard omdat – indien de partijen worden afgekeurd – de importeur ze terug wil/moet zenden naar de leverancier. Daarnaast zorgt de omkering van de bewijslast, zoals hiervoor omschreven, ervoor dat relatief veel partijen niet in de handel gebracht worden, terwijl ze mogelijk wel voldoen aan de regelgeving, met alle commerciële schade tot gevolg. De vraag is of dergelijke maatregelen dan wel in verhouding staan tot het belang dat met de regelgeving wordt gediend; de voedselveiligheid van het product staat hierbij niet ter discussie. Enkel de biologische kwaliteit.

Het gevolg van dit alles is zoals gezegd dat de import van biologische (bulk)ingrediënten duurder wordt, de marges komen onder druk te staan en bedrijven zijn minder geneigd in de biologische handel te stappen of deze voort te zetten. Voor sommige productgroepen wordt daarmee het alternatief van Nederlandse of Europese bodem schaars (denk aan graan of mais). Onduidelijk is wat dit tot gevolg heeft: enerzijds zouden meer Nederlandse en Europese ‘conventionele’ boeren kunnen worden gemotiveerd over te stappen op biologische landbouw, waardoor het aanbod weer toeneemt en de prijs lager wordt. Anderzijds zou het eindproduct voor de consument ook simpelweg duurder kunnen blijven, zeker daar waar er geen of onvoldoende Nederlands alternatief is (denk aan koffie of cacao).

De waarheid ligt in het midden of dit een wenselijke situatie is. Maar als je van mening bent dat we meer biologische landbouw zouden moeten hebben, dan moet je niet het risico onderschatten dat een strengere aanpak juist leidt tot minder biologische landbouw en dus – in mijn ogen - tot het weggooien van het kind met het badwater. Dit is in ieder geval aspect dat in de huidige discussie over fraude in de biologische sector en de strengere aanpak daarvan ten onrechte buiten beschouwing wordt gelaten.

Wilt u meer weten over biologisch produceren of importeren? Wilt u uw afname- of leverantiecontracten laten updaten inzake de risico`s in de biologische sector? Heeft u vragen over meldingen, registraties en inspecties van Skal? Of is uw product onverhoopt geblokkeerd of gedecertificeerd? Neem dan contact op met Silvia Gawronski.

* * *

[1] https://www.skal.nl/nieuws/jaarverslag-2019-online.
[2] https://www.rabobank.nl/bedrijven/cijfers-en-trends/biologische-consumententrends/.
[3] Préambule (1) van Verordening 834/2007 van de Raad van 28 juni 2007 inzake de biologische productie en de etikettering van biologische producten.
[4] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4692246/honderden-producten-onterecht-verkocht-als-biologisch.
[5] https://www.skal.nl/nieuws/reactie-skal-biocontrole-op-berichtgeving-over-toezicht-op-de-biologische-sector.
[6] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20182019-2882.html.
[7] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-26991-552.html.
[8] https://www.foodlog.nl/artikel/reactie-rtl-op-ons-bericht-skal-eerder-te-streng-dan-te-laks-rtl-moet-beter/.
[9] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4786331/vleesverwerker-fraude-biologisch-vlees.
[10] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20192020-281.html.
[11] https://bionext.nl/nieuws/persbericht-actieve-aanpak-fraude-biologisch-nodig-170/.
[12] Zie artikel 30 van Verordening 834/2007 en artikel 2 Landbouwkwaliteitswet juncto artikel 2 Landbouwkwaliteitsbesluit juncto artikel 1 sub 4 van de Wet op de economische delicten.
[13] https://www.fiod.nl/wat-is-fraude/.
[14] https://www.interpol.int/News-and-Events/News/2019/Illicit-food-and-drink-seized-in-global-operation.
[15] https://ec.europa.eu/info/news/commission-takes-action-against-fraud-organic-products-2019-jun-21_en